MONUMENT VOOR TWEE GEVALLEN TORENS
{HP/DE TIJD, 23 november, 2001}
Ooit werden ze door New Yorkers verfoeid, maar nu ze er niet meer zijn worden ze opeens gemist. Dus moeten de Twin Towers worden herdacht: met een gedenkteken op 'de plek'. De discussies laaien hoog op.
Het is makkelijk te vergeten dat de Twin Towers toen ze nog bestonden bepaald niet geliefd waren bij New Yorkers. De bouw van het World Trade Center ging 1973 gepaard met hevig protesten: men achtte de monolithische torens een affront voor de esthetiek van de afgewogen skyline. "Tot op een gigantische schaal opgeblazen middelmatigheid", oordeelde de criticus van The New Yorker, Paul Goldberger, over de Twin Towers destijds. En Eric Darton die twee jaar geleden ‘Divided We Stand: A Biography of New York's World Trade Center’ schreef, noemde ze "plastisch, grimmig, dominerend - bepaald geen combinatie die uitroept: Love me". Maar niet alleen door critici werden ze verfoeid, ook de mensen die in de torens moesten werken hadden er geen goed woord voor over. Het koste vaak twintig minuten om via twee verschillende liften de hoogste verdiepingen te bereiken. En wanneer de wind aanwakkerde begonnen de torens bovenin zo heftig heen en weer te schudden dat pennen van het bureau vielen en menigeen zeeziek werd. Pas na de bomaanslag van 1993 begonnen New Yorkers de torens te waarderen - en dan vooral vanwege het feit dat ze overeind waren blijven staan.
Dezer dagen hoor je weinig kritische geluiden meer over de ooit zo verfoeide torens. Nu ze er niet meer zijn, worden ze opeens node gemist. "Het World Trade Center is het fantoom ledemaat van New York", zei filmmaker Ric Burns, bekend van de monumentale documentaire 'New York: A Documentary History. "Je voelt het, maar het is er niet. Je kijkt voortdurend naar de plek waar het zou moeten zijn." Dat iets aan die fantoompijn gedaan moet worden, dat staat wel vast. Maar wat? Moeten de torens worden herbouwd? Moet er een monument komen? Of juist een complex dat helemaal niet aan de Twin Towers herinnert? Er zijn in ieder geval plannen genoeg. Talloze architecten, kunstenaarscollectieven, buurtcomités, groepjes bezorgde New Yorkers en overheidsinstanties hebben al menig idee geopperd. Het meest concrete voorstel betreft een tijdelijk monument dat het pijnlijke gat in de skyline wil dichten. De kunstenaars Paul Myoda en Julian LaVerdiere verbonden aan het collectief Creative Time willen de twin towers virtueel herscheppen. Het idee is simpel: de kunstenaars willen twee enorme schijnwerpers plaatsen op de plek waar de torens ooit stonden. Op de website van Creative Time (www.creativetime.org) staan afbeeldingen van hoe deze Towers of Light eruit zou moeten gaan zien. Het effect van de twee gigantische lichtbundels die tot ver in de hemel rijken is verbluffend: als je je ogen toeknijpt lijkt het alsof de twin towers uit de as zijn herrezen. Naar verluidt was burgemeester Giuliani wel te spreken over het voorstel, maar twee maanden later is er door het gemeentebestuur nog steeds geen beslissing genomen. Officieel is het idee nog steeds ‘under review’ maar volgens het tijdschrift Art Forum heeft het voorstel weinig kans van slagen. De wonde is nog te vers, de doden zijn nog niet eens geborgen en om nu al met een gedenkteken - hoe tijdelijk ook - te komen is simpelweg te voorbarig, is zo’n beetje het sentiment onder de stadsbestuurders.
Maar er wordt door de overheid wel degelijk over een monument nagedacht. Zo wordt er gesproken over een park op de plek van de ramp. Maar ook dat plan heeft weinig kans van slagen. Gezien de astronomische grondprijzen in lower Manhattan en het schrijnende gebrek aan kantoorruimte - met de verdwijning van de torens is 10 procent van het kantooroppervlak in financiële district verdwenen - is een park economisch wenselijk noch haalbaar.
Een ander idee betreft het laten staan van een deel van de World Trade Center ruïne, net zoals dat bijvoorbeeld in Hiroshima en Dresden is gebeurd. Als er één bepalend beeld is van ‘ground zero’, één icoon dat op het netvlies staat gegrift, dan is het wel dat gekartelde stuk van de buitenmuur van de zuidtoren dat op een of andere manier de destructie heeft overleefd en overeind is blijven staan. Philippe de Montebello, de directeur van Metropolitan Museum of Art, heeft voorgesteld om dat stuk van de Twin Towers te bewaren en te incorporeren in een eventueel monument. Het idee heeft veel weerklank gevonden. Weliswaar is het betreffende stuk muur inmiddels neergehaald, maar het is wel bewaard gebleven. Er is zelfs door de Port Authority, de overheidsinstantie die eigenaar is van de grond onder het World Trade Center, een commissie ingesteld die moet zorg dragen voor het redden van relevante stukken puin die in een monument gebruikt kunnen worden. De architecte Marilyn Taylor maakt deel uit van die commissie. ,,Je moet het zien als het verzamelen van objecten voor een tentoonstelling", zegt ze over taak. Ze heeft er al voor gezorgd dat de overblijfselen van de openbare kunstwerken die ooit op het plein voor het World Trade Center stonden zijn gered van de ondergang. Maar ook geplette brandweerauto’s, taxi’s en personenauto’s worden apart gehouden. Een van de meest indrukwekkende objecten die is ze tegengekomen is "een gigantisch stuk staal dat als een paperclip is verborgen. Geloof me, geen enkele machine heeft de kracht om zulk dik staal zo te verbuigen." Wat er precies met de wrakstukken gaat gebeuren weet Taylor niet. "Ik maak me daar geen zorgen over. Het is belangrijk dat deze objecten bewaard blijven."
Hoe het onvermijdelijke monument er ook uit komt te zien, vast staat wel dat er op de plek ook weer gebouwd zal worden. Oud-burgemeester Ed Koch meent dat de torens exact moeten worden nagebouwd om de terroristen te tonen dat New York zich niet klein laat krijgen. "De bouwplannen zijn er nog. Als de rommel is opgeruimd kunnen we met de wederopbouw beginnen", zei hij daags na de aanslagen. Dat is een sentiment dat veel weerklank heeft gevonden onder de New Yorkse bevolking. Volgens een opiniepeiling van het dagblad USA Today is maar liefst 64 procent van de New Yorkers voorstander van herbouw. Ook beroemde Amerikaanse architecten als Robert Stern, Philip Johnson, Richard Meier en Peter Eisenman hebben zich uitgesproken voor een replica van het World Trade Center. Maar hoe groot de steun voor herbouw ook is, ook dat zal nooit gebeuren. Larry Silverstein, de ontwikkelaar die de 99-jarige lease van het World Trade Complex bezit, heeft gezegd dat hij vier kleine torens op de plek wil neerzetten. Zijn belangrijkste overweging daarbij is dat hij weinig huurders bereid zal kunnen vinden een nieuw World Trade Center te betrekken. Nu al verlaten bedrijven het Empire State Building bij het bosjes de hoger gelegen verdiepingen van wat nu weer het hoogste gebouw van de stad is. Maar ook de overgrote meerderheid van de New Yorkse architectuurgemeenschap vindt dat er iets anders op de plek van het Word Trade Center moet herrijzen. "We moeten niet sentimenteel of nostalgisch zijn", zegt Bernard Tschumi, hoogleraar architectuur van de New Yorkse Columbia universiteit. "Laten we wel zijn. De Twin Towers waren verschrikkelijk. Het complex was afgesneden van het water, voetgangers werden weggeblazen op dat desolate, tochtige plein tussen de twee torens en het winkelcentrum was onder de grond weggestopt.". Volgens de hoogleraar zou een moderne architect een complex moeten ontwerpen waar wonen, werken, winkelen en recreëren allemaal een plek vinden.
Vanuit zijn appartement kon Tschumi op 11 september de twee vliegtuigen zich in de Twin Towers zien boren. Volgens hem heeft de architect die straks de plek opnieuw mag inrichten een duidelijke taak: de stad er weer bovenop helpen. "Dit was niet alleen een aanval op Amerika, en op het financiële centrum van de wereld. Het was ook een aanval op De Stad. Je moet herbouwen, en wel op zo’n manier die laat zien dat steden goed zijn."
Jeroen van Bergeijk
|
