NEWSEUM DOET NIET AAN WAARHEIDSVINDING
{VPRO-gids, 5 mei 2001}
Journalisten behoren samen met advocaten en politici tot de meeste gehate en gewantrouwde beroepsgroepen van Amerika. Je hoeft maar naar Hollywood te kijken om dat beeld bevestigd te zien. In films als Celebrity, Scream, en het recente Fifteen Minutes worden verslaggevers afgebeeld als domme, onethische gewetenloze cynici die slechts één interesse hebben: oplage- en kijkcijfers. De tijden van All The President’s Men lijken definitief voorbij. Maar als het aan het Newseum ligt komt daar verandering in. Want als dit interactieve museum een ding probeert te doen dan is het wel de bezoeker overtuigen welke nobele taak de journalist verricht.
Het Newseum is gesitueerd in een buitenwijk van Washington D.C. En die lokatie is gepast, want er zullen weinig andere steden zijn die consequent wereldwijd zoveel - niet altijd even interessant overigens – nieuws generen als de hoofdstad van de Verenigde Staten. Het Newseum, dat naar eigen zeggen het enige museum gewijd aan nieuws ter wereld is, probeert uit te leggen hoe nieuws wordt geproduceerd. En wat blijkt? Nieuws maken is op de eerste plaats fun. Op de doordeweekse dag dat ik het museum bezoek amuseren de bezoekers - voornamelijk lagere school jeugd - zich kostelijk. Zelden zag ik een museum waarin tieners zo enthousiast rondliepen. Vooral de opstelling "Be A TV Newscaster" is populair. Hier kun je staand voor een plaatje van het Witte Huis of een honkbalstadium vanaf een teleprompter teksten voorlezen. De prestaties worden op video opgenomen en voor 10 dollar mag je dat aandenken mee naar huis nemen. Even verderop is een heuse televisiestudio nagebouwd. Hier wordt uitgelegd hoe nieuwsprogramma’s wordt opgenomen, kun je meedoen aan bekende televisiespelletjes als Jeopardy (niet echt nieuws, maar goed), worden radioprogramma’s voor National Public Radio opgenomen en laten grootheden uit de journalistiek licht op hun beroep schijnen. Ook gewild zijn de computerterminals waar je de voorpagina van een denkbeeldige krant van een willekeurige datum van de afgelopen honderd jaar kan opvragen. Zo kun je zien wat er op je geboortedag plaatsvond.
Allemaal leuk maar veel wijzer word je er niet van. Meer inzicht in het bestaan van een journalist geeft een computerspel waarin je voor hoofdredacteur, verslaggever of fotograaf mag spelen. De filmbeelden waar het spel uit bestaat werden gemaakt op de burelen van USA Today, zeg maar het Algemeen Dagblad van de Verenigde Staten, die zich aan de overkant van de straat van het Newseum bevinden. Aardig detail: de jouralisten werden vertolkt door professionele acteurs, kennelijk zijn echte journalisten niet erg overtuigend als journalisten. Als hoofdredacteur moet je bepalen op welke onderwerpen verslaggevers worden afgestuurd en wat er op de voorpagina komt. Na afloop worden je keuzes beoordeeld door een ‘echte’ hoofdredacteur. Ik bak er niet veel van: mijn beslissing om de lokale Elvis Presley lookalike verkiezing als openingsartikel te gebruiken valt niet in goede aarde. In de rol van verslaggever mag je voor investigative reporter spelen: je moet onderzoeken waarom kinderen van de lokale lagere school massaal met voedselvergiftiging in het ziekenhuis zijn opgenomen. Je krijgt een aantal aanwijzingen en moet het raadsel dan voor de deadline zien op te lossen. Vooral die druk van de deadline en het constante gezeur van redacteuren geven een aardige indruk van het stressvolle bestaan van dagkrantjournalisten. Ook als verslaggever faal ik jammerlijk: ik haal de deadline niet. Slechts als fotograaf weet ik te overtuigen. Ik word op een reddingsoperatie van een drenkeling afgestuurd. Je moet kiezen waar je gaat staan en op welk moment je afdrukt. Mijn foto laat ‘het drama van het moment’ zien, aldus de hoofdredacteur. Gloeiend van trots vraag ik me af of ik mijn roeping niet heb gemist.
Een van de grootste gebreken van de Amerikaanse nieuwsvoorziening is de beperkte blik op de wereld. De journaals van de grote drie televisiezenders zijn altijd lokaal, waarbij buitenlands nieuws simpelweg afwezig is of hooguit twintig seconden krijgt toebedeeld. In aktualiteitenrubrieken als 60 Minutes of Nightline neemt men meer de tijd voor items, maar die gaan doorgaans over nationele onderwerpen. Zelfs de buitenlandberichtgeving van kranten als The Washington Post en The New York Times of opiniebladen als Time en Newsweek is magertjes als je het vergelijkt met de betere Europese kranten en tijdschriften. Het Newseum onderkent het probleem. Volgens het persmapje wil het museum laten zien hoe internationaal nieuws werkelijk is, maar het slaagt daar maar ten dele in. Zo staat in de entreehal het Newseum een enorme wereldbol die is opgebouwd uit de logo’s van 1841 verschillende kranten. Het lulligste regionale krantje van Amerika ontbreekt niet, maar NRC Handelsblad, De Telegraaf of De Volkskrant kan ik niet ontwaren. Ook op de enorme muur waar elke dag de voorpagina’s van zo’n tachtig kranten worden opgehangen overweegt het Amerikaanse aanbod. Goed Le Monde en Die Zeit hangen er naast The Wall Street Journal en The Washington Post, maar daar heb je het dan ook wel mee gehad. De betere krantenkiosken van New York - of Washington - bieden een breder assortiment. Slechts de veertig meter lange videomuur geeft een indruk van de internationale pluriformiteit van het nieuws. Op de muur worden enkele tientallen live videofeeds geprojecteerd die willekeurig van satellieten worden geplukt en die kakofonie van beelden en geluid geeft een soort Toren van Babel gevoel. Hier wordt letterlijk verbeeld hoe nieuws er in alle delen van de wereld uit ziet.
Het Amerikaanse perspectief zie je ook terug in de gallerij waar aan de hand van allerhande objecten de geschiedenis van het nieuws inzichtelijk wordt gemaakt. Het begint allemaal aardig genoeg met Oosterse kleitabletten, Afrikaanse trommels en een pagina uit een heuse Gutenberg bijbel (allemaal voorlopers van het niews moet u weten), maar zodra Amerika wordt ontdekt is de rest van de wereld vergeten. Behalve natuurlijk als aan een internationale gebeurtenis een Amerikaanse draai gegeven kan worden. Dus de Tweede Wereldoorlog wordt herdacht middels de schrijfmachine van Ernest Hemingway (die ook voor het gemak tot het journaille wordt gerekend) en de herinnering aan de Golfoorlog bestaat uit Peter Arnetts CNN microfoon. Dat neemt niet weg dat de tentoonstelling - zeker voor journalisten - prachtige objecten en beelden herbergt. Waar elders kun je tenslotte de Watergate aantekeningen van Bob Woodward, de originele The New York Times voorpagina van de Titanic ramp of de microfoon waarmee president Roosevelts beroemde "Fireside Chats" de ether in werden gestuurd, zien. Ter afsluiting van het bezoek kun je nog een wandelingetje maken door het Freedom Park. Ook hier weer belangwekkende objecten: een stuk van de Berlijnse Muur staat naast de celdeur van Martin Luther King, een bootje van een Cubaanse vluchteling naast een stembus uit Zuid-Afrika. Het geheel wordt besloten met een monument voor journalisten die tijdens hun werk werden vermoord (het is wrang dat je alleen hier een spoor van de Nederlandse journalistiek terugvindt: zowel de vier IKON journalisten die in 1982 in El Salvador werden vermoord alsmede Sander Thoenes die in 1999 in Oost-Timor het leven liet staan op het monument vermeld).
De boodschap die door dit alles wordt overgebracht is duidelijk: journalisten staan voor vrijheid, achterhalen de waarheid en niks dan de waarheid, en doen met gevaar voor eigen leven verslag van de allerbelangrijkste gebeurtenissen uit de geschiedenis. Maar nergens is een antwoord te vinden op de vraag: als journalisten zulke bevlogen wezens zijn, waarom heeft iedereen dan zo’n pesthekel aan ze? Het probleem is natuurlijk dat het Newseum een weinig objectieve – om dat beladen woord waar journalisten zo dol op zijn maar eens te gebruiken - kijk op de geschiedenis en de dagelijkse praktijk van de journalistiek geeft. Wat ontbreekt zijn de domme, onethische gewetenloze cynici die slechts één interesse hebben: oplage- en kijkcijfers.
© Jeroen van Bergeijk
|
