GEEN NACHT ZONDER TALKSHOW
{VPRO-gids, 1 september 2001}
Ogenschijnlijk lijkt er niet veel spannends te beleven aan de late night talkshow. Het format is tamelijk rigide en is feitelijk al decennialang onveranderd. Zoals iedereen die wel eens naar David Letterman heeft gekeken kan opmerken, kent het genre een aantal vaste ingrediënten. De gastheer (de presentatoren zijn altijd mannen, de daytime talkshows zijn het domein van vrouwen) begint het programma met een paar grappen over de aktualiteit. Vervolgens neemt hij plaats achter een bureau waarop een ouderwets ogende microfoon staat, die slechts een decoratieve funktie heeft. Naast het bureau staan een paar stoelen, waarop de - beroemde - gasten een voor een plaatsnemen. De achtergrond van de set bestaat steevast uit de skyline van New York of Los Angeles. Een niet te onderschatten onderdeel van de late night talkshow tenslotte is de sidekick. Traditioneel is de sidekick – denk aan Hank Kingsley (Jeffrey Tambor) in de talkshowparodie The Larry Sanders Show – een sullig type die slechts één doel heeft: de presentator beter laten uitkomen. In oude talkshows zag je de sidekick vaak op de bank naast de presentator zitten, maar de laatste jaren is die klassieke sidekick verdwenen. Nu doet meestal de bandleider – denk aan Paul Schaffer in Lettermans show – dienst als sidekick.
Een goede late night talkshow moet in de eerste plaats vermakelijk zijn. Dat betekent dat de gesprekken altijd gesprekjes zijn. Ernst of ingewikkelde onderwerpen zijn uit den boze. Een goede gast heeft tenminste een smakelijke anekdote (die overigens doorgaans verzonnen is of in ieder geval vantevoren gecontroleerd door het team schrijvers dat de presentator van materiaal voorziet). Omdat het basisformat zo rigide is, proberen de verschillende programma’s zich van elkaar te onderscheiden door korte sketches, visuele grappen en andere ‘gags’. Zo heeft bijvoorbeeld Letterman zijn "Top Ten" lijst en "Stupid Pet Tricks" en Jay Leno zijn "Jaywalking". Momenteel worden er op de Amerikaanse tv vier klassieke late night talkshows uitgezonden: The Late Show with David Letterman die wordt gevolgd door The Late Late Show with Craig Kilborn en The Tonight Show with Jay Leno die weer wordt gevolgd door Late Night with Conan O’Brien (inderdaad, erg origineel zijn de programmanamen niet). De best bekeken – en oudste – talkshow is sinds jaar en dag The Tonight Show met Jay Leno.
Aangezien het format dus voor elke talkshow min of meer gelijk is, is het enige waarin die programma’s wezenlijk van elkaar verschillen de gastheer. En dat is dan ook precies waar het in de late night televisie om draait. Talkshows - juist omdat de struktuur van het programma vast ligt - bestaan bij de gratie van de presentator. Je kijkt in de eerste plaats dan ook niet naar een programma, maar naar een ‘personality’. En de meeste kijkers hebben uitgesproken voorkeuren: vind je Letterman leuk, dan vind je Leno niks. Ben je dol op Kilborn, dan zie je de lol niet in van Conan. Anders dan in Nederland houden de presentatoren het jarenlang vol. Letterman presenteert al sinds begin jaren zeventig een late night talkshow, Leno doet de Tonight Show al weer bijna tien jaar. Dat wil overigens niet zeggen dat een talkshow host nooit voortijdig het veld moet ruimen. Met grote regelmaat worden er nieuwe talk shows - of beter gezegd nieuwe talk show hosts -gelanceerd, maar het is maar zelden dat een presentator de kans krijgt veteraan te worden. Als de kijkcijfers teleurstellen, verdwijnt de host en daarmee de talk show onherroepelijk. Zo werden recentelijk de programma’s van - overigens allemaal zwarte presentatoren - Arsenio Hall, Magic Johnson, Chris Spencer en Keenen Ivory Wayans na korte tijd van de buis gehaald.
Je kunt je afvragen waarom het format van de late night talkshow niet aan verandering onderhevig is. Het meest logische antwoord is dat het kennelijk werkt. Never change a winning a team, is hier ongetwijfeld het adagium. Maar dat verklaart nog niet waarom het format dan werkt. Ik denk dat de meeste mensen aan het eind van de avond behoefte hebben een grote mate van voorspelbaarheid en herkenbaarheid. ‘s Avonds laat heb je geen zin in verrassingen. Oftewel late night televisie zorgt ervoor dat je na een paar grappen en wat oppervlakkig gebabbel ontspannen naar bed kunt.
En toch is dat ook weer niet helemaal waar. Er blijkt wel degelijk een publiek voor een min of meer intelligent gesprek aan het einde van de avond. Dat bewijzen bijvoorbeeld de talkshows op 24-uurs newskanalen CNN, Fox News en MSNBC. Maar omdat die programma’s slechts op de kabel zijn te zien, en zich nadrukkelijk op een in politiek geïnteresseerd publiek richten trekken ze slechts een fractie van het aantal kijkers van de traditionele late night talkshow. Maar dat bewijst vooral Politically Incorrect With Bill Maher. Politically Incorrect is het eerste late night programma in jaren dat een aanzienlijk en trouw publiek heeft weten te verwerven. En dat is verrassend omdat het praatprogramma breekt met alle late night talkshow regels: geen bureau, geen sidekick en vooral geen oppervlakkig gebabbel. Anders dan zijn collega's is gastheer Maher niet geïnteresseerd in de zoveelste beroemde acteur die zijn film komt aanprijzen. Maher probeert het altijd ergens over te laten gaan. De formule van Politically Incorrect is simpel: vier gasten zitten aan weerszijden van Maher die een - liefst controversiële- aktuele mening verkondigt waarop iedereen mag reageren. Vooral de keuze van gasten maakt het geheel onderhoudend: tweederangs politici worden tegenover komieken en vergeten filmsterren geplaatst, leeghoofden tegenover intellectuelen, conservatieven tegenover liberalen, streng Christelijken tegenover uitgesproken homoseksuelen. Zo lang iemand maar een mening heeft, is het goed. En dat levert doorgaans zeer smakelijke televisie op. Weliswaar is het door de ferm door elkaar heen schreeuwende gasten niet altijd even duidelijk wat er nu precies wordt beweerd, maar het feit alleen dat er meningen worden verkondigd, maakt Politically Incorrect tot een verademing in het late night talkshow genre.
© Jeroen van Bergeijk
|
