Ken Park: al te bonte parade van mafkezen
{VPRO-gids, februari 2003}
Of hij nou jongeren uit Oklahoma vastlegt, of een stel New Yorkse tieners, Larry Clark toont ze altijd in wat in zijn ogen de naakte, rauwe werkelijkheid is. En dat heeft in de meeste gevallen heftige discussies tot gevolg. Ontaarde jongeren staan ook in zijn nieuwste film, Ken Park, centraal. Maar misschien schiet de regisseur ditmaal wel zijn doel voorbij.
Een jongen die direct na een potje solo wurgseks zijn grootouders met een mes om zeep helpt, een meisje dat door haar godsdienstwaanzinnige vader wordt betrapt terwijl ze haar vastgebonden vriendje verwent waarna beiden door de man in elkaar worden geslagen, een jongen die in zijn slaap wordt aangerand door zijn alcoholistische vader en natuurlijk de jongen die tijdens de lunchpauze de moeder van zijn vriendinnetje oraal bevredigt. Welkom in de wereld van Larry Clark - de man die een carrière heeft gemaakt van het tonen van de zelfkant van de Amerikaanse jeugdcultuur.
Bovenstaande scènes zijn afkomstig uit Clarks nieuwste film, Ken Park. Het is beslist niet zijn meest shockerende maar wel zijn meest expliciete film: de seksscènes zijn zo vrijmoedig gefilmd dat je je afvraagt of de film ooit in Amerika in de bioscoop te zien zal zijn. Clark, die pas op latere leeftijd debuteerde als filmregisseur, begon zijn carrière als fotograaf. Voor zijn eerste fotoboek Tulsa (1971) fotografeerde hij vrienden en kennissen uit Oklahoma: een collectie zwart-wit foto's van jongeren die seks met elkaar hebben, drugs gebruiken en met wapens voor de camera poseren. Tulsa was een underground culthit. Clarks onverbiddelijke, grauwe realisme en het destijds schokkende feit dat de jeugd op het platteland van Amerika net zo ontaardt leek als die uit de grote stad, maakten alom indruk. In latere jaren bleek het boek slechts aan invloed te winnen: regisseurs als Gus van Sant, Martin Scorsese en Francis Ford Coppola hebben zich voor de art-direction van films als Drugstore Cowboy, Taxi Driver en Rumble Fish door het boek laten inspireren. In 1983 volgde het fotoboek Teenage Lust dat je achteraf als een soort voorstudie van Kids en Ken Park zou kunnen beschouwen: veel klinische plaatjes van naakte tieners die op de meest droevige manieren seks hebben. De choreografie van de solo wurgseksscène uit Ken Park bijvoorbeeld is rechtstreeks ontleend aan een foto uit Teenage Lust. In 1995 debuteerde Clark als filmregisseur met Kids, zijn controversiële docudrama over volstrekt egocentrische New Yorkse tieners die er op los neuken, met HIV besmet raken en een allerwegen deprimerend en uitzichtloos bestaan leiden. Na het indrukwekkende onopgesmukte Kids, stelde het door Hollywood geproduceerde Another Day in Paradise enigszins teleur. Clark bleek niet met echte filmsterren (Melanie Griffith en James Woods) overweg te kunnen, en het verhaaltje over een ouder crimineel stel dat een jonger paartje onder haar hoede neemt, kwam maar niet geloofwaardig van de grond. Drie jaar later echter kwam de filmmaker sterk terug met Bully (2001), dat in Nederland helaas alleen op video verscheen. Bully vertelt het waargebeurde verhaal van een groepje tieners in Florida dat zonder directe aanleiding een notoire pestkop vermoord. Het stuitende nihilisme en immoralisme van de personages was weer klassiek Larry Clark.
Ook in Ken Park (net als Kids geschreven door Harmony Korine) draait het weer om ontspoorde tieners. Ken Park - de titel verwijst overigens naar een personage dat zich aan het begin van de film door zijn hoofd schiet - volgt een groepje jongeren in een typische Amerikaanse suburb in Californië in hun alledaagse holle en misbruikte bestaan. Van een plot is geen sprake. Net als in Clarks vorige films zien we ook in Ken Park expliciet gefilmde seks, rauw realisme en losgeslagen jongeren. Al vanaf het fotoboek Tulsa is Clarks werk omstreden. Steeds weer roept zijn werk dezelfde vragen op en dat is bij Ken Park niet anders. Zoals:
Is Larry Clark een pornograaf? Net als in Baise-moi (de controversiële film van Virginie Despentes en Coralie Trinh Thi uit 2000, waarin twee vrouwen een vernietigend spoor van seks en geweld achter zich laten - red) wordt er in Ken Park weinig aan de verbeelding overgelaten. In de wurgseksscène bijvoorbeeld, worden we getrakteerd op een wat men in de porno-industrie het 'money shot' noemt: het sperma loopt over de hand waarmee het personage zichzelf zojuist heeft bevredigd. Clark brengt ook liefdevol de geslachtsdaad en orale seks in beeld waarbij hij close-ups van geslachtsdelen niet mijdt. Aan de andere kant zien we geen echte penetratie zoals in hardcore porno, laat staan dat de beelden erotische gevoelens bij de kijker moeten oproepen. Het is allemaal zo klinisch, afstandelijk en meedogenloos gefilmd dat de kijker slechts walging voelt.
Is Larry Clark een realistisch filmmaker? Clark zegt zelf dat hij het leven laat zien zoals het is. De meeste mensen wijzen films af omdat ze de realiteit niet onder ogen willen zien. Er valt veel voor dat argument te zeggen. Het lijkt tenslotte evident dat er iets grondig mis is met de Amerikaanse jeugd. Kinderen die hun klasgenoten overhoop schieten - met als dieptepunt de slachtpartij in de high school van Columbine, Colorado in 1999 - zijn ondertussen een bekend verschijnsel. In de visie van Clark hebben ouders geen flauw idee wat hun kinderen bezighoudt - een stelling die bijvoorbeeld kracht wordt bijgezet door het feit dat de ouders van de Columbine-moordenaars geen flauw idee hadden dat hun kinderen een verzameling automatische geweren in hun slaapkamer hadden aangelegd.
Clarks films komen dus waarheidsgetrouw over, maar aan de andere kant zul je wel heel hard moeten zoeken wil je in Amerika een verzameling mafkezen vinden zoals die in Ken Park voorbij paradeert. Kids maakte door zijn haast documentaire aanpak en stijl een pijnlijk realistische indruk, in Ken Park is de absurde opeenstapeling van mishandelende ouders en hun verwaarloosde en ontspoorde kinderen te groot om geloofwaardig te zijn.
Is Larry Clark immoreel? Is het immoreel om uitsluitend jongeren te tonen zonder enige ambitie, plezier in het leven of uitzicht op een gelukkiger bestaan. Is het immoreel om te suggereren dat volwassenen zonder uitzondering kinderen emotioneel en fysiek misbruiken? Natuurlijk zijn we geneigd te zeggen: Nee, de filmmaker heeft het recht te tonen wat hij wil. Maar de vraag wat Clark met deze film wil bereiken blijft wel staan. Mij is dat in ieder geval niet duidelijk. Ernest Hemingway heeft ooit gezegd: moreel is waar je achteraf goed bij voelt, immoreel is waar je je achteraf slecht bij voelt. Ken Park is geen van beiden: ik voelde helemaal niks bij afloop van deze film.
Uiteindelijk zijn deze vragen dan ook van ondergeschikt belang. Want het echte probleem met Ken Park is niet dat hij pornografisch, al dan niet realistisch of immoreel zou zijn, maar wel dat hij je niet raakt. Het is volstrekt onduidelijk waarom de jongeren in deze film de dingen doen die ze doen en derhalve kan de kijker nauwelijks interesse, laat staan medeleven, voor de personages opbrengen. De mensen die we in Ken Park volgen zijn zo bizar, gedragen zich zo onverklaarbaar, dat de alarmerende ondertoon van de film geheel ondergesneeuwd raakt. Hadden we normale, dat wil zeggen, herkenbare personages gehad - laten we zeggen een jongere zonder een of andere bizarre seksuele fetisj - dan was de film werkelijk verontrustend geweest. Feitelijk gaat Ken Park gebukt onder hetzelfde euvel als bijvoorbeeld Bowling for Columbine waarin Michael Moore het doet voorkomen dat alleen malloten in Amerika wapens dragen. Terwijl de beangstigende waarheid nu juist is dat gewone mensen, mensen zoals jij en ik, in Amerika een shotgun in het gootsteenkastje hebben liggen. Oftewel: er wordt in Ken Park zo overdreven, de zwarte kant van Amerika wordt zo zwart afgeschilderd, dat de boodschap zijn geloofwaardigheid en daarmee kracht verliest.
© Jeroen van Bergeijk
|
