8 MILE LAAT ZIEN DAT RAP PRACHTIGE POEZIE IS
{VPRO Gids, 11 januari 2003}
Eminem, eerder verguisd vanwege zijn rapteksten vol homo- en vrouwenhaat, heeft zijn imago opgepoetst. Na zijn debuutfilm 8 Mile wordt hij als een nieuwe Elvis door blank Amerika in de armen gesloten. Zoals Saturday Night Fever disco een gezicht gaf, zo doet 8 Mile dat voor rap.
Nog
maar twee jaar geleden was Eminem een van Amerika’s meest verguisde rappers. De
Gay and Lesbian Alliance Against Defamation, de grootste Amerikaanse
belangenorganisatie voor homo’s, protesteerde vorig jaar tijdens de uitreiking
van de Grammy’s, tegen een mogelijke prijs voor Eminem.
Men
nam aanstoot aan zijn teksten die blijk zouden geven van “homofobie, misogynie
en haat jegens vrouwen en de homogemeenschap”. Maar het waren niet alleen
homo’s die een hekel aan Eminem hadden. Zo’n beetje over het hele politieke
spectrum, van de running mate van Al Gore, Joseph Lieberman, tot de
conservatieve commentator Lynne Cheney, vrouw van de vice-president, sprak men
schande van de The Marshall Mathers LP, waarop Eminem fantaseert over hoe hij
zijn vrouw en moeder om zeep helpt, uitroept dat hij flikkers haat en waarop
vanzelfsprekend zo’n beetje elke zin bolstaat van de schunnigheden. Niet dat
ook maar één Amerikaanse tiener zich daaraan iets gelegen liet liggen. The
Marshall Mathers LP werd in korte tijd en van de best verkochte rapalbum aller
tijden. Twee jaar later lijkt de schrik van blank Amerika getemd. Zijn laatste
album riep bij slechts een enkeling weerzin op. Maar belangrijker: zijn
debuutfilm 8 mile kon overal rekenen op positieve kritieken en was in heel
Amerika goed voor volle zalen. En daarmee werd het schier onvoorstelbare
bewaarheid: in twee jaar heeft de tot voor kort alom verguisde Eminem de
overstap naar de mainstream van Amerika gemaakt.
Hoe
heeft Eminem dat voor elkaar gekregen? Voornamelijk door zijn imago op te
poetsen. De periode van arrestaties wegens het zwaaien met pistolen, bedreiging
en geweldpleging (hij molesteerde ooit een barman die zijn liefje Kim iets te
intiem benaderd) is definitief voorbij. Ook over de homohaat horen we weinig
meer sinds hij tijdens de laatste Grammy-uitreiking een duet song met de
openlijk homoseksuele Elton John. En in 8 mile neemt hij het in de
auto-onderdelenfabriek waar hij werkt notabene op voor een homo die door een
lomperik wordt gepest. Geloofwaardig is het misschien niet, effectief
klaarblijkelijk wel. Feitelijk moet je constateren dat Eminem een nieuwe Elvis
Presley aan het worden is. Net als Elvis tenslotte werd hij beroemd met een
door zwarten uitgevonden muziekvorm. Net als Elvis begint hij nu in films te
acteren waarin muziek een belangrijke rol speelt. En net als Elvis werd hij
door het blanke deel van de natie gevreesd en later in de armen gesloten. Maar
om eerlijk te zijn verschilt Eminem ook – in positieve zin – van Elvis. Terwijl
de mentor van Elvis, de van oorsprong Nederlandse Colonel Parker, een op geld beluste machtswellusteling was
die zich nauwelijks voor muziek interesseerde, is het brein achter Eminem de
befaamde, zwarte rapproducent Dr. Dre. Anders dan Elvis schrijft Eminem zijn
eigen teksten en beziet zijn eigen sterstatus met enige afstand en ironie. In
feite, doet Eminem in zijn muziek weinig anders dan voortdurend commentaar
leveren op zijn eigen leven: van zijn beroerde jeugd tot zijn status als gehaat
symbool van het jeugdige blanke Amerika. Hij gaat zelfs eigenhandig in op het
‘Elvis-verwijt’. In een van zijn songs rapt hij “I am the worst thing since
Elvis Presley, to do black music so selfishly and use it to get myself
wealthy.” Maar Eminem verschilt vooral van Elvis doordat alleen al zijn
debuutfilm velen malen beter is dan alle Elvis-films bij elkaar.
Niet
dat 8 mile nu zo’n origineel verhaal heeft. De plot is simpel en beproefd:
arme, blanke jongen ontsnapt aan zijn deprimerende omgeving door uitzonderlijk
talent en pure volhardendheid. Je zou 8 mile haast als een remake van Saturday
Night Fever kunnen beschouwen. Het is de klassieke hervertelling van de
Amerikaanse Droom: als je echt wilt, kun je de top bereiken. Het klinkt
allemaal behoorlijk sentimenteel en dat is de film feitelijk ook. Een echte
ouderwetse feelgood movie, zij het dan in de deprimerende omgeving van Detroit,
een van Amerika’s meest vervallen steden. 8 mile is ook min of meer het verhaal
van Eminem zelf: net als hoofdpersoon Rabbit (vanzelfsprekend vertolkt door de
zanger zelf) groeide hij op in trailerparks aan de rand van Detroit (8 mile
verwijst naar ‘8 mile road’; de scheidslijn tussen het zwarte Detroit en de
blanke buitenwijken). Net als Rabbit vond hij zijn roeping in rap en net als
Rabbit is zijn relatie met zijn moeder op zijn best moeizaam te noemen.
Met
alle controverses rond rapmuziek – de moorden op Tupac Shakur en The Notorious
B.I.G., de licht ontvlambare persoonlijkheden, het grove taalgebruik, de
misogyne teksten – is het makkelijk te vergeten dat rap in zijn essentie pure
poëzie is. Het is bovendien poëzie die in Amerika gewoon op straat ligt. Toen
ik nog in New York woonde, werd ik in de metro naar Brooklyn wekelijks
getrakteerd op indrukwekkende impromptu rapsessies. En toen de in Brooklyn
opgegroeide The Notorious B.I.G. werd vermoord, was zijn begrafenis in Brooklyn
te vergelijken met die van Prinses Diana of Pim Fortuyn. Werkelijk de hele
buurt was uitgelopen.
Die
twee dingen, dat rap prachtige poëzie is en dat die in zogenaamde
achterstandsbuurten gewoon op straat ligt, dat is precies wat 8 mile in volle
glorie toont. Rap komen we in de film overal tegen. Of het nu in de rij voor de
kantine is of terwijl Rabbit aan zijn auto staat te sleutelen. Op de meest
onverwachte moment beginnen de personages te rappen. 8 mile is het als het ware
een musical. Maar waar de zang en dansnummers in een musical nadrukkelijk
ongeloofwaardig zijn en het verhaal stil leggen, daar zijn deze spontane
rapsessies precies dat: spontaan.
Het
rappende hart van de film wordt gevormd door een serie optredens in een hiphop
club. In deze ‘rap battles’ is het de bedoeling dat de kandidaten elkaar zo
adrem – en grof – mogelijk aftroeven. Het publiek bepaalt wie de beste
prestatie heeft geleverd. Het Eminem personage kan aanvankelijk niet overweg
met deze woordenstrijden. Op het moment suprème slaat hij steeds dicht. Maar
als hij zijn plankenkoorts eenmaal heeft overwonnen, blijkt hij fenomenaal en
weet hij het publiek aan zijn voeten te krijgen. In de briljante eindscène
maait hij het gras voor de voeten van zijn tegenstander weg door precies in te
spelen op zijn eigen zwakke punten: dat hij een blanke in een zwarte wereld is,
dat zijn vijand het met zijn vriendinnetje heeft gedaan, dat zijn beste vriend
zichzelf in zijn been heeft geschoten, dat hij een loser is die bij zijn moeder
in een trailer woont. Als je tot nu toe nog niet wist wat Eminem nu precies tot
zo’n groot muzikant maakte, wordt het na deze scène meer dan duidelijk.
Regisseur
Curtis Hanson (L.A. Confidential, Wonder Boys) en producent Brian Gazer (A
Beautiful Mind) zijn er in geslaagd rap en de fenomenale muzikant Eminem op het
grote doek te laten schitteren. Net als Saturday Night Fever disco een filmisch
gezicht gaf, zo doet 8 mile dat voor rap. Bovendien is 8 mile niet alleen, of
misschien zelfs wel helemaal niet, een film voor rapfans. 8 mile slaagt er
juist in rap voor een groot publiek toegankelijk te maken zonder daarbij in een
al te gelikte versie van het genre te vervallen.
Jeroen van Bergeijk
|
