KIJK EENS WAT IK NU WEER HEB GEZIEN
{Intermediair, 12 februari, 2004}
Sms'en is razend populair, mms'en, het versturen van foto's, veel minder. Maar gefotografeerd wordt er volop: op de meeste Amerikaanse sportscholen is de cameratelefoon daarom al verboden.
Een recente Vodafone reclame: vader zit doodmoe op de bank terwijl de kinderen de huiskamer overhoop halen. Wanneer hij een SMS krijgt van zijn vrouw, arrangeert hij bliksemsnel de koters keurig op de sofa en stuurt als bewijs van zijn onberispelijke vaderschap een fotootje naar zijn geliefde. Oftewel: de cameratelefoon, een mobiele telefoon met ingebouwde digitale camera, als instrument om het perfecte alibi te construeren.
De Japans-Amerikaanse wetenschapper Mizuko Ito vindt de Vodafone reclame goed gevonden. “Één van de gevolgen de opkomst van de cameratelefoon in Japan is dat men tegenwoordig visueel bewijs wil zien als je te laat op een afspraak komt. Sta je in de file, dan maak je een foto en stuurt die op. Heb je je ouders beloofd dat je bij een schoolvriendin blijft slapen? Laat maar een foto zien dat je in het logeerbed ligt. Maar zoals deze reclame laat zien, is zulk bewijs natuurlijk nooit waterdicht.”
Ito is verbonden aan de prestigieuze University of Southern California in Los Angeles. Ze verdeelt haar tijd tussen Japan en de Verenigde Staten. Momenteel is ze wereldwijd de enige wetenschapper die onderzoek doet naar het gebruik van cameratelefoons. In Japan zijn die cameratelefoons, ook wel phonecams of cammobieltjes genoemd, al een paar jaar gemeengoed. Ruim negentig procent van de Japanse mobiele telefoons die het afgelopen jaar werden verkocht heeft een ingebouwde camera. In Nederland, dat twee jaar op Japan achterloopt, ligt dat percentage een stuk lager. Volgens Jan Zwang van onderzoeksbureau GfK, dat dit soort gegevens voor de branche bijhoudt, heeft nu rond de vijftien procent van de verkochte mobiele telefoons een ingebouwde camera en is zo’n drie procent van alle toestellen in Nederland met een camera uitgerust. Maar daar komt snel verandering in. Zwang verwacht dat Nederland in twee jaar Japan zal evenaren. Nu al worden nieuwe mobiele abonnementen standaard met een cameratelefoon geleverd.
Ito is antropoloog en bestudeert hoe het dagelijks leven door nieuwe technologieën wordt beďnvloed. Ze heeft vooral het gebruik van mobiele telefoons in Japan bestudeerd. Ik spreek haar in in haar kantoor van het Annenberg Center for Communication op de campus van de University of Southern California. Een van de opmerkelijkste resultaten van haar onderzoek was dat cameratelefoons in Japan weliswaar zeer populair zijn, maar het versturen van foto’s (MMS) nauwelijks. Dat komt allereerst door de prijs – in Nederland kost een MMS-je bijvoorbeeld 50 cent. Maar volgens Ito wordt de tegenvallende populariteit van MMS vooral veroorzaakt doordat “het sturen van foto’s als narcistisch en opdringerig wordt ervaren. Een MMS zegt in feite: kijk eens naar mij, hoe leuk ik ben, wat ik nu weer heb gezien en gedaan. Een SMS daarentegen gaat over de ander. Tieners vragen elkaar per SMS voortdurend: hoe gaat het met je of wat ben je aan het doen?” Vandaar dat MMS-jes alleen naar echte intimi zoals familieleden en partners worden gestuurd.
In feite blijkt de cameratelefoon – ondanks alle aansporingen van telefoonmaatschappijen die flink aan het versturen van foto’s verdienen – vooral gebruikt te worden als een impulsief en tijdelijk digitaal fotoalbum. Ito: “Mensen bewaren foto’s op hun telefoon en laten die zien aan collega’s en vrienden. In plaats van communicatiemedium verwordt de mobiele telefoon tot een tijdelijk opslagmedium. Dit zijn overigens geen foto’s om uit te printen of te bewaren. Als het toestel volzit worden de fotootjes gewoon weggegooid De cameratelefoon blijkt een hulpmiddel te zijn geworden in alledaagse conversaties. Vroeger zou je in de gang bij het koffieapparaat vertellen: weet je wie ik tegenkwam in de trein, nu laat je de foto zien die je van diegene hebt gemaakt.”
De cameratelefoon blijkt gebruikers ook meer bewust te maken van hun omgeving. Ito: “Omdat je je mobiele telefoon altijd bij je hebt, gaan mensen van alledaagse, gewone dingen foto’s maken: een lekkere taart in een etalage, het uitzicht vanuit de trein, de poes die van de bank springt, je moeder die een gek gezicht trekt. Waar gewone camera’s nog altijd gebruikt worden voor bijzondere gelegenheden, denk aan huwelijken, vakanties en baby’s, daar vervagen dankzij de cameratelefoon de grenzen van de onderwerpen die het waard zijn om gefotografeerd te worden.”
De cameratelefoon blijkt ook het nodige misbruik in de hand te werken. Omdat het ding zo klein en handzaam is, wordt het een fluitje van een cent om in het geniep foto’s te maken. Websites als Mobile Asses en de Nederlandse equivalent Billenjacht tonen clandestien gemaakte foto’s van diverse lichaamsdelen. In Japan hebben de eerste arrestaties al plaatsgevonden van mensen die zich aan vormen van dit soort modern voyeurisme hebben schuldig gemaakt. In Amerika is de cameratelefoon daarom op de meeste sportscholen al verboden. Ito: “In Japan was er vorig jaar nog al wat ophef over wat men digitale winkeldiefstal noemde. Tieners namen in kiosken foto’s van tijdschriften en stuurden die naar elkaar door. Je moet dan denken aan advertenties voor banen of appartementen, recepten, nieuwe kapsels. Kiosken zagen hun omzet teruglopen. Nu hangen er in boekhandels overal waarschuwingen dat cameratelefoons verboden zijn.” De sociale normen rond cameratelefoons zijn volgens Ito nog in ontwikkeling. Net zoals gewone mobiele telefoons nu ongewenst zijn in theaters en bioscopen zo zullen cameratelefoons waarschijnlijk ook op bepaalde plekken verboden worden: sportscholen, boekwinkels maar ook zwembaden en rechtbanken.
De uitgestrekte campus van de universiteit waar Ito aan verbonden is, schurkt zich aan tegen de beruchte wijk South Central waar in 1992 de Rodney King rellen uitbraken. De video waarop te zien was hoe automobilist King uit zijn auto werd gesleurd en door vier agenten afgetuigd – en die de indirecte aanleiding was voor de rellen – toonde voor het eerst aan welk machtig wapen de camcorder was. De verwachting onder experts is dat ook het cammobieltje een dergelijke invloed op de media zal hebben. Tijdens de recente bosbranden in Californië bijvoorbeeld, waren de meest actuele beelden van de vuurzeeën steeds weer afkomstig van cameratelefoons. “Dankzij de cameratelefoon wordt iedereen een nieuwsfotograaf-in-spe,” meent Ito. “Je moet dan niet alleen denken aan foto’s van belangrijke nieuwsgebeurtenissen die in de mainstream media terecht komen, maar bijvoorbeeld ook aan kleinschaligere projecten zoals moblogs, dat zijn weblogs waarop mensen foto’s uit hun dagelijkse leven plaatsen. Dankzij de cameratelefoon ontstaat er een soort alledaags tabloid journalism. Laat me dat uitleggen. Wat wij hebben gevonden is dat mensen het vooral leuk vinden om foto’s te maken van vrienden in rare situaties. Iemand valt in een plas, daar neem je dan snel een kiekje van. Je hebt een beroemdheid gezien in de supermarkt bij jou om de hoek en daar maak je een foto van. Dat is voor de media niet interessant, maar wel voor jouw directe omgeving. Dankzij cameratelefoon gaan mensen naar hun alledaagse omgeving kijken als een fotojournalist. We beginnen rond te lopen met het oog van de nieuwsfotograaf.”
Jeroen van Bergeijk
|
