"Anders dan aardbevingen, is hun woede nauwkeurig. Anders dan orkanen, is hun bereik zonder grenzen. Anders dan branden, zijn ze niet te bestrijden. Anders dan overstromingen, is hun bedreiging plotseling." Aldus beschrijft de scenarist van de film Twister zijn onderwerp: tornado's. En als deze film ergens in slaagt dan is het wel het aanschouwelijk maken van bovenstaande vergelijkingen. Koeien vliegen door de lucht, tractoren worden opgetild alsof het speelgoedautootjes zijn, tankwagens exploderen. Ja, hele huizen worden door de wervelwinden op sleeptouw genomen.
Twister, geregisseerd door de naar Amerika uitgeweken Nederlander Jan de Bont, opent met een toepasselijke scene. Een gezinnetje zoekt wanhopig dekking tegen een aanstormende tornado. Op het moment dat men de schuilkelder in kruipt, wordt vaderlief zonder pardon door de wind opgezogen. Een gewisse dood tegemoet. Dekking zoeken: dat is het enige waaraan jij of ik zouden denken bij het aanbreken van een dergelijk gruwelijke 'twister'. Toch zijn er mensen die juist precies het tegenovergestelde doen: storm chasers. Dat zijn mensen die geen groter genot kennen dan een storm van zo dicht mogelijk te aanschouwen, waarbij hun motto luidt 'hoe gewelddadiger de storm, hoe beter'.
Twister is gebaseerd op de belevenissen van Amerikaanse storm chasers. In de film zijn het onverschrokken lieden die geen angst lijken te kennen. Tornado's worden tot op enkele tientallen meters afstand genaderd en van al het rondvliegende puin trekken ze zich niks aan. "Belachelijk natuurlijk", oordeelt Richard Thompson van het National Storm Prediction Center in Kansas City, een organisatie die waarschuwingen over naderende wervelwinden doet uitgaan. "Als je zou proberen te doen wat de hoofdpersonen in de film doen, dan zou je binnen vijf minuten dood zijn. Ik vond E.T. geloofwaardiger." Thompson is een van de duizenden echte Amerikaanse stormjagers. Naar eigen zeggen achtervolgen ze stormen ter nut van het algemeen: om wetenschappelijke kennis te vergroten, maar vooral om de lokale bevolking tijdig voor het aanstormend geweld te waarschuwen. De stormjagers vormen een fanatiek groepjes hobbyisten dat voornamelijk via Internet met elkaar in contact staat. Daar wisselen ze tips uit en houden ze elkaar op de hoogte van de laatste weersverwachtingen. De echte stormjagers zijn beslist niet gelukkig met de film Twister. Ze storen zich aan de overdrijvingen en onwaarheden. Maar bovenal blijkt Twister snelle sensatiezoekers, die ze liever kwijt dan rijk zijn, op het stormjagen te hebben geattendeerd. Sterker nog, dankzij Twister groeide het stormjagen deze lente - het tornado-seizoen bij uitstek - uit tot een heuse rage in het Midwesten van de Verenigde Staten. Zodra er maar een beetje onweersbui in aantocht was, trokken hele karavanen auto's er op uit in de hoop een tornado waar te nemen. In de zogeheten Tornado Alley - grofweg van het noorden van Texas tot het zuiden van Michigan - werden heuse expedities uitgerust. Met georganiseerde reizen kon met stormen bekijken. Een bedrijfje met de toepasselijke naam Whirlwind Tours bijvoorbeeld rekende afgelopen mei 2000 dollar voor een 'cruise' van twee weken waarbij overigens niet één storm werd gegarandeerd. "Wij zien geen zes tornado's op een dag en hebben ook nog eens tijd voor een uitgebreide lunch en douche zoals in de film", is een treffende uitspraak van amateur-meteoroloog Marty Feely, een voormalige buschauffeur die zijn kans heeft schoon gezien en tochten vanuit Amarillo, Texas organiseert. "Een typische chase bestaat uit vijfenzeventig procent verveling." Dat is een uitspraak waar de Nederlandse stormjager en meteoroloog Jacob Kuiper, werkzaam bij het KNMI, zich wel in kan vinden. Hij is onlangs in Oklahoma en Texas geweest en heeft onder leiding van een collega-meteoroloog aan een paar chases meegedaan. "Twee weken op pad geweest en geen enkele tornado gezien", meldt Kuiper met enige spijt in de stem vanuit De Bilt. Maar het kan nog veel erger. Kuiper kwam in de States een stormjager uit Zuid-Amerika tegen die de afgelopen dertien jaar elke lente Tornado Alley bezocht. Pas vorig jaar zag hij zijn eerste tornado. Het zijn overigens niet alleen handige tour-operators die een graantje meepikken van het succes van Twister. In Wakita, Oklahoma (inwonertal 453) doet het onlangs opgerichte Twister-museum goed zaken met de verkoop met zakjes door wervelwinden geproduceerd puin, voorzien van echtheidscertificaat.
Het storm chasen is dus lang niet zo spannend als de film het doet voorkomen. Desalniettemin, het is beslist geen saaie hobby. Kuiper: "Het oog in oog staan met de meest extreme natuurkrachten geeft een enorme kick." Paul Bonine beschrijft het op Internet als volgt: "Als je je afvraagt waarom wij chasen, moet je je het volgende voorstellen: er vliegt van alles door de lucht. Takken vallen naar beneden. De omleidingsborden worden weggeblazen. Het is heel gevaarlijk en ik wordt niet geacht hier te zijn. Ik hoor de storm bulderen. Ik hou me vast aan een boom die helemaal scheef wordt geblazen. It's cool!."
Waardoor wordt al dat natuurgeweld nu eigenlijk veroorzaakt? Een tornado ontstaat wanneer warme en koude luchtstromen op elkaar botsen. Daardoor ontstaan sterke winden die met grote snelheid langs elkaar heen gaan stromen. "Een tornado zou je kunnen vergelijken met een stofzuigerslang", zegt Kuiper. "De lucht wordt met enorme kracht naar dát punt in de storm gezogen, waar de laagste druk heerst. Hetzelfde verschijnsel zie je overigens wanneer je de stop uit een bad vol water trekt. Dan heet het een draaikolk." Tornado's worden vaak voorafgegaan door hevige regen- en hagelbuien. "Baseball size hagelstenen zijn daarbij geen uitzondering", aldus Kuiper. Tornado's worden verdeeld in vijf soorten. Van de F0 met een windsnelheid van 115 kilometer per uur tot de F5 met snelheden die hoger zijn dan 400 kilometer per uur. Zo'n F5 landde in 1990 op het plaatjes Plainfield, Ohio. Negenentwintig mensen vonden de dood, en de schade aan de gemeenschap beliep zo'n 165 miljoen dollar. Tornado's komen alleen voor in een landklimaat waar de tegenstellingen tussen de warme en koude luchtstromen groot zijn. Daarmee is dan ook direct de vraag beantwoord waarom wij in Nederland nauwelijks zulke heftige wervelwinden kennen: ons zeeklimaat is te gematigd. Slechts zo nu en dan wordt er in Nederland een windhoos (een kleine tornado) gesignaleerd. De grote uitzondering was de zogenaamde Ramp van Borculo, waarbij het halve dorp werd weggevaagd. Dat was in 1925 en vandaar dat bij ons het storm chasen geen populair tijdverdrijf zal worden: er valt niks te chasen.
Hoe gaat zo'n storm chaser nu te werk? Kennis van het weer is onontbeerlijk. Niet voor niets zijn de meeste storm chasers werkzaam bij verschillende meteorologische instituten. Je moet precies weten welke weersomstandigheden tot een hevige storm zouden kunnen leiden en op welke plek de storm vervolgens op zijn hevigst tot uitbarsting komt. Een beetje storm chaser heeft dus de hele dag The Weather Channel - 24 uur per dag Erwin Kroll op de kabel - aanstaan. Zodra er ergens een stormgebied begint te ontwikkelen, stapt hij (vrouwen schijnen zich nauwelijks aan het stormjagen te bezondigen) in zijn auto en rijdt rustig honderden kilometers naar de plek des onheils. Daar aangekomen houdt hij zijn oog op de lucht en kan aan de wolken zien waar een eventuele tornado gaat plaatsvinden. En dan is het zaak de wervelwind zo dicht mogelijk te naderen, maar zo dicht mogelijk is in realiteit enkele kilometers en niet enkele meters zoals in de film.
Het grootste probleem voor de storm chaser is de beperkte aanwezigheid van hevige stormen. Slechts in de maanden mei en juni zijn er genoeg hevige stormen om te achtervolgen. De rest van het jaar, zit de chaser met de armen over elkaar. Om de stemming er toch een beetje in te houden, heeft men een keur van tornado video's, ook wel aangeduid als Disaster Porn, op de markt gebracht. Veelzeggende titels als Forces of Nature, Savage Skies en Target Tornado, vind je niet alleen in obscure videotheken, maar ook op de gewone televisiekanalen. De tv-film Tornado! was na The O. J. Simpson Story de grootste publiekstrekker aller tijden van het Fox TV Network. En alhoewel veel storm chasers neerkijken op deze video's hebben de meesten toch wel eens wat spectaculaire beelden aan televisiestations verkocht. Maar voor de echte sensatiezoekers is disaster porn het summum. Bonine: "De hulpeloosheid van de mensheid is nogal vermakelijk als je het vergelijkt met de vreselijke kracht van de natuur. Het kijken hoe letterlijk alles wat los en vast zit in een tornado omhoog wordt gezogen, dat doet je hartje sneller kloppen. "
Jeroen van Bergeijk
DVD Twister (Jan de Bont, 1996)
VHS video Twister (Jan de Bont, 1996)
