Café De Haan aan de Rembrandtgracht ligt gemoedelijk ingeklemd tussen Karaokebar De Papegaai en Sushirestaurant Anjin. Een steenworp verderop torent een glimmende Domtoren hoog boven de smetteloze grachtepandjes uit. Hier maakt bij binnenkomst de Japanse welkomstgroet "konnichiwa" niet veel indruk. Wel onderbreken Kees en Theo onmiddellijk hun potje biljart om me in mijn moerstaal aan te spreken. Kees, zo leer ik even later, drijft in een naburig dorp een kroeg en Theo... Theo is de burgemeester van Huis Ten Bosch Resort. Ik kende hem al van de posters die op elk treinstation van Japan hangen ter promotie dit theme park. Met zijn spierwitte baard en forse rode neus laat hij zich in een Japanse omgeving dan ook niet makkelijk over het hoofd zien. Theo blijkt hier op de loonlijst te staan om ten overstaan van toeristen grote Duitse (!) bierpullen leeg te slurpen en liefdevol op kiekjes te figureren. Als ik aan de bar een zeer oude Bolsjenever heb besteld, begint barkeeper Frederik - overdag student Japans aan de plaatselijke dependance van de Universiteit van Leiden - al snel met bewondering over het Oosterse vernuft in Huis Ten Bosch uit te wijden. Miljarden Yen, kilometers grachten, miljoenen Nederlandse straatstenen, bezoekersaantallen, verlies en winstcijfers... de getallen vliegen om mijn oren. Vorige week was Minister Ritzen nog op bezoek. Michael Jackson en Liz Taylor zijn hier al voor de tweede keer geweest en ook Jackie Chan was zeer onder de indruk van dit levensgrote Madurodam. Maar het grootste nieuws op het moment is natuurlijk Rob Scholte, die sinds enige weken weer in Huis Ten Bosch verkeert. De beste plek om Rob te spreken te krijgen is hier in Café De Haan, meldt Frederik ongevraagd. Deze kroeg is, als ik Frederik mag geloven, Scholte's stamcafé, waar hij na gedane arbeid graag een glaasje sake mag komen halen. Maar vanavond is Scholte in geen velden of wegen te bekennen. Ik moet morgen nog maar eens terugkomen, bezweert Frederik. En daar houd ik het dan maar op en beneveld door de jenever wandel ik via de Scheveningse Vismarkt naar Hotel Europe: leuk daar ook nog eens geslapen te hebben.
Huis Ten Bosch Resort wordt vaak verward met Holland Village. Het laatste werd zo'n tien jaar geleden gebouwd en bleek een instant succes. Horden Japanse toeristen vergaapten zich aan enkele kopieën van straten uit het stadje Hoorn, een replica van Madurodam en een V.O.C.-Schip. Met de populariteit van Holland Village in het achterhoofd, werd begin jaren negentig Huis Ten Bosch Resort uit de grond gestampt. De naam is niet zo slim gekozen omdat de kopie van het Koninklijk Paleis Huis Ten Bosch, maar één van de attracties hier is. Huis Ten Bosch Resort is een pretpark voor de rijkere Japanners. Een hotelkamer krijg je hier niet onder de vijfhonderd gulden, een pond jonge Goudse doet hier een geeltje, en een glas bier gaat voor een tientje van de hand. Desalniettemin is Huis Ten Bosch een van de meest populaire vakantiebestemmingen in Japan, dat zich met gemak met Tokyo Disneyworld kan meten. Vier miljoen bezoekers komen hier ieder jaar door de toegangspoort - in de vorm van kasteel Nijenrode. Je vindt hier een kleine honderd winkeltjes, een paar bioscopen, een tiental 'musea', veelsoortig high-tech amusement en natuurlijk talloze kopieën van Nederlandse historische gebouwen.
Zowel Holland Village als Huis Ten Bosch Resort liggen in de buurt van Nagasaki, waar de Hollanders vanaf het geïsoleerde eilandje Dejima twee eeuwen lang als enige westerlingen met de Japanners handel dreven. De Portugezen waren ons weliswaar voor gegaan, maar die hingen nogal aan hun godsdienst en werden derhalve in rap tempo aan kruis genageld. De godsvruchtige Hollanders daarentegen hadden weinig inhibities bij het onmiddellijk afzweren van het christelijk geloof - waartoe ze ondermeer op het kruis moet spuwen. De invloed van Nederland in Japan in het algemeen en Nagasaki in het bijzonder is overigens nog steeds voelbaar. Iedere niet-Japanner wordt hier Hollander genoemd, westerse huizen heten Hollandse huizen en enkele veelgebruikte Japanse woorden vinden hun oorsprong in het Nederlands. Zo zou 'geisha' van ons 'keesje' komen.
NEDERLAND 2.0
Het eerste waar ik me over verwonder als ik 's ochtends met de speciale Huis Ten Bosch trein arriveer, is de reusachtige schaal van het project. Je kan hier zonder problemen letterlijk verdwalen in de wirwar van grachten en straten. Maar dat zal mij niet gebeuren, want de nerveuze PR-manager Daizo Nishiyama die slechts enkele woorden Engels spreekt wijkt geen seconde van mijn zijde. Dit theme park - amusementspark is uit ten boze begrijp ik uit de verontwaardigde reactie van Nishiyama-san - is zo groot als Naarden, dat als voorbeeld bij het ontwerp diende. De entree van Huis Ten Bosch is fenomenaal en zet direct de toon: Larger than life doemt het Amsterdamse Centraal Station tegen de achtergrond van een fraaie bergpartij op. Maar als ik mijn ogen nog eens goed heb uitgewreven, blijkt de ontwerper zich de nodige vrijheden te hebben gepermitteerd. Goed, de beide torens zijn gelijk aan het origineel, evenals de karakteristieke klok en windwijzer, maar het middenstuk lijkt meer op een flatgebouw uit de Bijlmer. Hier blijken zich hotelkamers te bevinden: zo'n kolos moet natuurlijk ook functioneel zijn. Het is typerend voor de Japanse imitatie-dwang die zich overal in het land manifesteert. Leuk hoor die Europese cultuur, maar die oude troep moet natuurlijk wel worden verbeterd, zo ongeveer luidt hier het credo. Neem bijvoorbeeld de kopie van de Eifeltoren in Tokio. Gelijk aan het origineel, maar voorzien van een vrolijker kleurtje en een beter uitkijkplatform. De ontwerpers van Huis Ten Bosch Resort hebben slechts die aspecten van de Nederlandse cultuur overgenomen die hen aanstonden. En vanzelfsprekend zijn de 'oude' gebouwen voorzien van de gemakken van deze tijd. Zo kan je in de Utrechtse Domtoren - een paar meter hoger dan het origineel zodat hij dan vanaf elk punt goed zichtbaar is - met de lift omhoog en zijn er handige doorloopjes naar belendende restaurants aangebracht. Maar naar coffeeshop Andersom aan de Oude Gracht zal je tevergeefs zoeken: op de plek waar je in Utrecht een grammetje Skunk kan scoren doet hier restaurant de Rode Leeuw goede zaken met zuurkool met worst en snert vooraf. En dat in een subtropisch klimaat! Een wandeling door dit theme park geeft een vreemd soort déjà-vu gevoel. Je kent de omgeving, maar niet in deze volgorde. Huis Ten Bosch Resort is Nederland versie 2.0. De bugs zijn eruit gehaald: het landschap is verbeterd (omringd door bergen!), er zijn geen junkies, geen vuilniszakken langs de stoep, geen hondepoep of straat, geen kleine criminaliteit, geen miezerregen of kou, en vooral: bijna geen Nederlanders. Gemak dient dus de Japanse mens. Reuze handig is ook dat de toeristische hoogtepunten van de lage landen op loopafstand van elkaar liggen. De kaasmarkt van Alkmaar bevindt zich voor het stadhuis van Gouda. Het Amsterdamse Scheepvaartmuseum grenst aan de Kinderdijk. Utrechtse grachten monden vrolijk uit in Amsterdamse, die weer verbonden zijn met hun Leidse tegenhangers. Vanaf het Haagse winkelcentrum De Passage loop je over de Magere Brug naar Hotel Europe waar vandaan je zo de tuinen van het Koninklijk Paleis Huis Ten Bosch kan binnen wandelen. Overal waar je kijkt zie je fraaie grachtepanden en aan de rand van het pretpark ligt zelfs een heuse Gooise villawijk. Daar kunnen de salarymen uit Tokio op kosten van de zaak een vakantiehuisje huren of echt kapitaalkrachtige gezinnen een tweede huis aanschaffen.
De gebouwen lijken exacte reprodukties, maar zijn het niet: sommigen zijn de helft groter dan het origineel, ander twee keer zo klein. En zijn al die sierlijke monumenten eigenlijk wel van echte Hollandse bakstenen gemaakt, wil ik van mijn gids weten. Nishiyama-san kijkt me wat glazig aan en haalt niet-begrijpend zijn schouders op. Een nadere inspectie van de verschillende optrekjes brengt al snel een curieus gegeven aan het licht: alle gebouwen zijn opgetrokken uit gewapend beton waarop aan de buitenkant authentiek-ogende steenstrips zijn aangebracht. En ook achter de rijen pittoreske geveltjes blijkt iets anders schuil te gaan dan het oog op het eerste gezicht vermoedt: omvangrijke kantoren, hotels en theaters die zich over de hele lengte van de straat uitstrekken. Des te langer ik ronddwaal, des te meer maakt de herkenning plaats voor vervreemding. Een pilsje op een terras behoort niet tot de mogelijkheden, het opsteken van een sjekkie levert wantrouwige blikken op en ik kan nergens een bruine boterham met pindakaas krijgen. Tel daar nog bij op dat alle richtingaanwijzers in het Japans zijn, niemand Nederlands noch Engels spreekt en de verwarring is compleet.
Huis Ten Bosch Resort werd door projectontwikkelaars, voorzien van forse steun van de Japanse overheid, opgezet en kostte een slordige vijf miljard gulden. Vijf miljard: dat is gelijk aan het huidige jaarbudget van het Nederlandse Ministerie van Financiën. Huis Ten Bosch Resort is een modelstad. Boven de grond Nederlandse historische truttigheid, onder de grond zegeviert state-of-the-art Japanse technologie. In een uitgebreid gangenstelsel liggen telecommunicatieverbindingen - men wil hier ondermeer het zenuwcentrum van het Japanse deel van Internet vestigen - elektriciteitskabels en een vernuftig rioleringssysteem. Drinkwater wordt uit het zeewater van de aangrenzende Omura-baai gewonnen en geen druppel vervuild water wordt geloosd. In een speciale installatie wordt het afvalwater op zo'n uitgebreide manier gerecycled dat het weer voor consumptie geschikt is. Niet alleen het uiterlijk van Huis Ten Bosch Resort is Nederlands, ook de geschiedenis. Net als menig Hollands dorp en stad, verrees het pretpark uit de zee. In de jaren dertig werd op de plek waar nu de Domtoren tegen de azuurblauwe baai afsteekt, land gewonnen op eenzelfde manier als wij dat ooit in Nederland deden. Jarenlang gebeurde er echter niks met het op zee veroverde land, totdat de projectontwikkelaars aan het eind van de jaren tachtig in enkele jaren dit megalomane pretpark neerzetten.
EEN GESIMULEERDE WATERSNOODRAMP
Gelukkig zijn het niet alleen schattige monumenten die hier de klok slaan. Huis Ten Bosch Resort is een amusementspark - al mag het dan van de PR-afdeling niet zo heten - en dat zal ik weten ook. In een sneltreinvaart voert mijn begeleider me langs de meest populaire attracties. Om te beginnen is een rondleiding door de grachten in een bootje dat zichzelf afficheert als een typisch 17de eeuwse Hollandse grachtenschip, maar mij verdacht Venetiaans toeschijnt, natuurlijk verplichte kost. Maar ik ben meer geïnteresseerd in de 3D-movie over M.C. Escher. Temidden van giechelende, in strak uniform gestoken, Japanse schoolkinderen voorzien van gele baseball-petjes en rood-blauwe brilletjes, vergaap ik me aan een schattig meisje met blonde staartjes dat wonderlijke avonturen beleeft in tot leven gewekte Escher-tekeningen. Als ik not impressed blijk, loodst Nishiyama-san me vlot langs de rijen wachtenden voor Horizon Adventure. Via een achterdeur beland ik in een immense zaal die uitkijkt op een zwembad waar menig Hollands dorp jaloers op zou zijn. In het water staan huizen, molens en bruggetje. Na een onbegrijpelijk filmpje over een lieflijk Hollands gezinnetje breekt plots de hel los. Mijn stoel begint te schudden, het water in het zwembad wordt onheilspellend uitgelicht en begint vervaarlijk te borrelen. Heuse windvlagen strijken langs mijn haren. En dan komt opeens uit alle hoeken en gaten water stromen: gelukkig loopt het keurig langs de zijkant van het theater. De huizen en molens verdwijnen langzaam in het woeste water van het zwembad: een oer-Nederlandse watersnoodramp in Japan. Mijn dag kan niet meer stuk.
PALEIS HUIS TEN BOSCH
Maar alsof het allemaal nog niet genoeg is, word ik ook nog meegetroond naar Paleis Huis Ten Bosch, het onbetwiste hoogtepunt van Huis Ten Bosch Resort. Dit gebouw is de enige echte exacte reproduktie. Alhoewel... dat is niet helemaal waar. Bij de bouw van het origineel was het geld op tegen de tijd dat de aangrenzende Franse tuin aan de beurt kwam. Van zulke prozaïsche problemen hebben ze in Japan natuurlijk geen last. En dus werden de oorspronkelijke tekeningen erbij gezocht en de tuin alsnog aangelegd. Ook hier weer beter dan het origineel dus. Kosten noch moeite werden gespaard om het paleis te imiteren. Bij de oplevering bleek dat de linkervleugel 2 millimeter uit het lood stond. Tja, dat kan natuurlijk niet. Dus werd de linkerkant van het Paleis afgebroken en weer opgebouwd. Extra kosten: 600.000 gulden. Beatrix zal het allemaal prachtig hebben gevonden, maar Hare Koninklijke Hoogheid heeft ook zo haar grenzen. De Japanners kregen geen toestemming om het interieur van het paleis na te maken. En dus leren we helaas niks over de meubeltjes in de living, laat staan de slaapkamer van onze vorstin. Maar gelukkig maakt de tentoonstelling met aquarellen van Janneke Brinkman veel goed! Het gebrek aan Koninklijke medewerking deed zich vooral voelen in De Oranjezaal, het pronkstuk van het paleis. In de originele zaal en de bovenliggende koepel zijn prachtige wandschilderingen aangebracht van Hollandse meesters. Die konden dus niet worden gekopieerd. Maar uiteindelijk is Beatrix' weigering een zegen gebleken. Want Rob Scholte kreeg immers de opdracht de Oranjezaal van één groot schilderij te voorzien. En het is zonder twijfel zijn magnum opus geworden. Op 30 november wanneer het schilderij officieel wordt onthuld, heeft hij er vier jaar met een team van assistenten aan gewerkt. De schaal van het werk is adembenemend: dit is met 1200 vierkante meter oppervlakte het grootste schilderij ter wereld.
Bij binnenkomst in de Oranjezaal schalt Sheryl Crow's All I Wanna Do Is Have Some Fun door de ruimte. Overal staan stellingen, waarop Scholte's assistenten aan het werk zijn. Ik raak al snel met een van hen aan de praat. "Ja hoor, Rob zit hier naast. Zal ik even vragen of hij tijd voor je heeft?" Dat laat ik me geen twee keer zeggen. Café De Haan blijkt niet nodig: nog geen minuut later zit ik bij hem aan tafel. Scholte reageert verbaasd als ik hem vraag waarom het schilderij 'Oorlog en Vrede' heet. "Hoe kom je daarbij, dat is de titel helemaal niet!" Wanneer ik hem ten bewijze de folder die me bij binnenkomst door de Japanse suppoost in de handen is gedrukt laat zien, zegt hij gelaten: "Ach ja, dit soort dingen doen ze de hele tijd. Nee, de titel luidt Après nous le Déluge (Na ons de zondvloed, jvb). 'Nous', omdat hier in Japan alles om 'ons' draait, om de staat, om het bedrijf, om wij. Het woord 'ik' lijkt hier niet te bestaan. Het eerste idee voor dit werk was de atoombom op Nagasaki. Dat was eigenlijk ook het enige dat ik aanvankelijk wist van Nagasaki. Het begint heel onschuldig en eindigt oorlogszuchtig. Dit schilderij is een roep om verantwoordelijkheid, een waarschuwing tegen het uitbuiten van de natuur. We vissen de zee leeg, vervuilen die, maar geven niks terug. Water is in dit werk belangrijk." En inderdaad: overal waar je kijkt is water. Après nous de Déluge zou je een narratief schilderij kunnen noemen. Het begint met een zwart-wit beeld van een jongen die zich met een speelgoedbootje vermaakt. Even verder zien we miniatuur V.O.C.-schepen in een tiental wasbakken en vervolgens levensgrote Hollandse vaartuigen op een woeste zee. Een indiaan kijkt onverstoorbaar voor zich uit. De vloot rukt uit. Tussen de V.O.C.-schepen zie je Delftsblauwe tegels, beursberichten, moderne vliegdekschepen, gevechtshelicopters en een vreemde cirkel waarin een bootje over de rand van een waterval duikelt. Dan belanden we in een veldslag en dat resulteert weer in een afschuwelijk inferno, een allesverwoestende vloedgolf. Tegen een rode vuurzee buitelen naakte lichamen over elkaar. Ze duwen elkaar in de stront... of helpen ze elkaar juist deze vreselijke hel te overwinnen? Hoog bovenin de zaal bevindt zich een koepel waar de grachten van Amsterdam te zien zijn en helemaal tegen het plafond ontmoeten Oosterse en Westerse sterrenbeelden elkaar. Ondanks de afschuwelijke taferelen aan het eind van het schilderij is daar toch enige hoop te ontwaren: we zien een paar oplichtende engelen. En natuurlijk Micky, Scholte's echtgenote. Zij vormt de schakel tussen het begin van het schilderij en het slot. Scholte heeft haar laten figureren in een bewerking van Botticelli's 'De geboorte van Venus'. Ze giet een kruik met water leeg op de wereld.
Zoals gebruikelijk in Scholte's kunst verwerkt hij ook hier weer beelden van anderen, recyclet die, past ze aan en geeft ze een nieuwe context. Het is een "potpourri van stijlen en invloeden", zegt Scholte desgevraagd. "Ruysdael, Da Vinci, Nicolaes Maes, een platenhoes die ik in een kroeg op Majorca heb gefotografeerd. Och, ik weet niet meer waar het allemaal vandaan komt. Dat is ook niet zo belangrijk."
Toen de eerste contouren van het schilderij op de muren stonden, bleek dat Japanners een radicaal andere perceptie van het werk hebben. Immers, in Japan leest men van rechts naar links. En dus beginnen Japanse bezoekers te kijken bij de apocalyps en eindigen met het onschuldige jochie. "Foto's worden ook altijd gespiegeld afgedrukt", vertelt Scholte. "Het is ze allemaal wat te negatief, , vandaar wellicht die andere naam die ze eraan geven." Après nous le Déluge is grotendeels ontworpen op de computer. Daarna zijn delen van het schilderij op de wanden geprojecteerd, die vervolgens door Scholte's medewerkers werden nageschilderd. Kunnen we met een dergelijk werkwijze eigenlijk nog wel spreken van een Rob Scholte-schilderij? "Ja, natuurlijk. Ik ben degene die het ontworpen heeft. Kijk een kunstenaar moet ook kunnen managen, kunnen organiseren. Er is niks mis mee om met assistenten te werken. Rubens en Rembrandt deden dat ook. Bovendien als ik het helemaal zelf had willen doen, dan was ik mijn hele leven bezig geweest."
Scholte's werk past perfect in de absurde, postmoderne omgeving van Huis Ten Bosch. Geen enkel ander Nederlands kunstenaar was hier zo goed tot zijn recht gekomen. Scholte is dan ook razend enthousiast over de omgeving waarin zijn kunst figureert: "Huis Ten Bosch is natuurlijk een krankzinnig project, een folly. Yoshikuni Kamichika, degene die Huis Ten Bosch heeft verzonnen, is net zo gek als ik. Ik zie dit als een soort Randolph Hearst Castle. Het is een Ark van Noach. Ik denk dat wanneer het nog een keer oorlog wordt, de koningin niet naar Engeland zal gaan, maar hier naartoe zal komen. Ik voel me zeer thuis in deze gereproduceerde omgeving. Wat je hier ziet is natuurlijk een Japanse versie van Nederland. De Japanner is niet geïnteresseerd in drugs of criminaliteit. Hondepoep zie je niet. Toen ze ontdekten dat de paarden die hier rondlopen ook hun behoefte moeten doen, hebben ze een soort strontmachine ontworpen die de boel opruimt. Huis Ten Bosch is het Nederland van Bert Haanstra. Zo'n pretpark als dit, trekt natuurlijk een ander publiek dan een museum of galerie. En daar ben ik blij mee. Ik hoop ook dat de mensen door de hele omgeving met andere ogen naar mijn werk kijken. Maar dit park heeft ook een serieuze betekenis, een politieke lading. Amerikanen hebben hier na de oorlog vreselijk huisgehouden, en nog steeds. In Okinawa hebben drie Amerikaanse mariniers onlangs een 12-jarig Japans meisje verkracht. Als gevolg zijn enorme protesten tegen de Amerikaanse basis daar ontstaan. Je ziet dat Japanners flink de buik vol hebben van Amerika. Maar de invloed van de Nederlanders is heel anders geweest, dat was meer een vreedzaam naast elkaar leven. Ik denk dat Japan daar de voorkeur aan geeft en dat dat met Huis Ten Bosch subtiel wordt onderstreept."
Onvermijdelijk komt het gesprek uiteindelijk op "de aanslag". Als gevolg daarvan moest de opening van het schilderij dat gepland was voor 9 augustus - toen het precies vijftig jaar geleden was dat de atoombom op Nagasaki viel - worden uitgesteld. Scholte: "Wat er met mij is gebeurd, laat zien dat oorlog en terrorisme iets is van alle tijden is. En dat doet dit schilderij ook. Ik weet nu beter wat pijn is, ik weet wat een bom is, wat slachtoffer zijn betekent." Eén verandering die sindsdien is aangebracht, springt wel heel erg in het oog: een manshoog bord met de tekst 'Please Go Away'. Scholte: "Dat wil zoveel zeggen als: Laat me met rust."
Jeroen van Bergeijk
